Elewacja według uznania

Wykończenie elewacji jest niewątpliwie wizytówką naszego domu. Zaprezentowana na wizualizacji jest jednym z najważniejszych kryteriów wyboru projektu gotowego. Co zrobić, jeżeli układ funkcjonalny w projekcie typowym jest dla nas idealny, a wygląd zewnętrzny — już nie? Czy należy odrzucić taki projekt i szukać dalej? Nic bardziej mylnego. Dom projektuje się od środka. Najważniejsze powinny być dla nas układ i rozmiar pomieszczeń, a elewację zawsze możemy zmienić odpowiednio dobranymi materiałami elewacyjnymi.

Pierwsze kroki w projektowaniu elewacji

Decydując się na zmiany w wyglądzie zewnętrznym budynku, musimy przypatrzyć się architekturze elewacji. Zobaczymy wówczas, jakimi możliwościami dysponujemy i w których miejscach możemy wprowadzać zmiany. W pierwszej kolejności należy przeanalizować duże powierzchnie ścian, części pozbawione załamań, otworów okiennych i drzwiowych oraz wystające konstrukcje budynku (np. balkony). Następnie należy wziąć pod uwagę stolarkę okienną i drzwiową, ponieważ właśnie te elementy decydują o usytuowaniu dodatkowego materiału lub ozdoby. Sposobem na ożywienie dużych, pustych powierzchni ścian może być po prostu pokrycie ich materiałem elewacyjnym o niejednorodnej strukturze (np. kamieniem), niejednolitym kolorze (tynkiem strukturalnym) lub takim, dzięki któremu uzyskamy konkretny, powtarzalny na całej powierzchni wzór. Dużą powierzchnię ściany można również „przeciąć” pasami lub podzielić na mniejsze części, wykończone różnymi materiałami służącymi do pokryć powierzchni zewnętrznej budynku. Tego typu podziały należy poprowadzić wzdłuż pionowych lub poziomych linii, stanowiących przedłużenie linii stolarki okiennej lub drzwiowej albo jako przedłużenie uskoków i załamań powierzchni ściennej. Podziały można również prowadzić nieregularnie, np. wzdłuż linii pochylonych pod kątem ostrym, należy jednak uważać, aby elewacja nie straciła symetrii. Przy tego typu pomysłach trzeba być bardzo ostrożnym i najlepiej zasięgnąć porady projektanta. Kolejnym krokiem powinno być określenie stylu architektury naszego budynku. Musimy wiedzieć, w jakim kierunku mogą iść wprowadzane przez nas zmiany, i stwierdzić, czy chcemy domu tradycyjnego, stylizowanego na stary czy też domu nowoczesnego. Niezależnie jednak od naszych preferencji nie zawsze da się przeprowadzić wszystkie zmiany, o których marzymy. Oczywiście, jeśli planujemy całkowitą przebudowę budynku lub elewacji, mamy większe możliwości. Jeśli jednak chcemy tylko ozdobić elewację bez kosztownej przebudowy, powinniśmy dokładnie przemyśleć nasze pomysły. Wprowadzanie nawet drobnych elementów, które początkowo wydają się nam atrakcyjne, może kłócić się z pierwotną architekturą budynku i być opłakane w skutkach. Jeżeli nasz dom ma bardzo regularne kształty i symetrycznie usytuowaną stolarkę, posiada regularny i równie symetryczny dach, powinniśmy wybrać stylistykę tradycyjną, wykorzystując elementy dworku lub zabudowy wiejskiej. Jeśli natomiast bryła budynku jest nieregularna, z załamaniami ścian czy wystającymi elementami konstrukcji, a dach posiada uskoki lub połacie o różnym kącie nachylenia, zdecydowanie powinniśmy kierować się stylem nowoczesnym, zwłaszcza w zakresie zestawień kolorystyki. O ostatecznej stylistyce budynku decydujerównież całe otoczenie. Planując zmiany w elewacji,warto przyjrzeć się budynkom stojącym w pobliżu, otaczającej roślinności, wziąć pod uwagę rozmiar działki oraz odległość od wjazdu. Również klimat danej części kraju wpływa na wizerunek budynku. Jeżeli mieszkamy wśród gęstej zabudowy miejskiej, powinniśmy dostosować nasz dom do kolorystyki i materiałów wykończeniowych na budynkach sąsiednich. Wprowadzenie modnych czy innowacyjnych elementów, które nie będą współgrać z elementami sąsiednimi, raczej nie wpłynie pozytywnie na harmonię. W gęstej zabudowie starajmy się więc operować materiałami i kolorystyką nawiązującą do sąsiedztwa. Sytuacja przedstawia się zupełnie inaczej w przypadku luźnej zabudowy. W tym wypadku istnieje o wiele mniejsze niebezpieczeństwo popełnienia stylizacyjnej pomyłki. Możemy więc wykorzystać całą gamę barw i materiałów wykończeniowych. Pożądany jest nawet jakiś akcent wzmacniający, np. kolumna, masywnabarierka, wyeksponowany kawałek murku, przesadnie duże schody itp. Może on nadać całej elewacji bardziej wyrazisty charakter. To samo dotyczy budynku stojącego na dużej działce. W wypadku, gdy budynki sąsiedniemają całkiem odmienną architekturę,możemy wykończyć elewację według własnych upodobań. Duże rozmiary działki umożliwiają bowiem odgrodzenie się od reszty otoczenia np. wysokim żywopłotem. Wizualne odcięcie się od sąsiedztwa pozwoli stworzyć na naszej działce własny stylistyczny mikroklimat. Gdy już określimy charakter architektoniczny naszego budynku oraz specyfikę otoczenia, możemy przystąpić do wyboru materiałów i określenia kolorystyki naszej elewacji.

Tynkowy zawrót głowy

Najbardziej popularny oraz powszechnie dostępny tynk jest doskonałym materiałem, dzięki któremu możemy odświeżyć zewnętrzny wygląd budynku. Rynek oferuje nam szeroką gamę kolorów oraz odmienne typy tynku, przeznaczone do różnego rodzaju prac wykończeniowych. Przy wyborze tego właściwego znaczenie mają m.in.: miejsce zastosowania, rodzaj podłoża, sposoby nanoszenia czy rodzaj faktury i ziarnistości. Obecnie na rynku dostępna jest bogata paleta kolorystyczna tynku. Kolor dobiera się maszynowo, a jego intensywność zależy od ilości pigmentu barwiącego — podobnie jak ma to miejsce w przypadku farb. Kolorystyka nie stawia przed nami praktycznie żadnych ograniczeń. Najpopularniejszymi formami tynku na elewacje są baranek lub kornik. Pokrycie elewacji barankiem stworzy efekt powierzchni pokrytej drobnymi grudkami, natomiast dzięki zastosowaniu kornika stworzymy efekt drewna zaatakowanego przez tego szkodnika. Ciekawym rozwiązaniem są również tynki dekoracyjne, stworzone z myślą o uzyskaniu niepowtarzalnego efektu wizualnego. Mogą one imitować naturalny kamień lub zlepek różnorodnych minerałów. Dzięki dodanym do spoiwa kolorowym ziarnom kamiennym mamy sposobność szybkiego oraz łatwego tworzenia różnorodnych faktur, wzorów, kompozycji i zestawień kolorystycznych. Tynki nadają się do każdego rodzaju architektury — niezależnie od tego, czy mamy dom nowoczesny czy tradycyjny, wykończenie tynkiem będzie zawsze dobrym rozwiązaniem. Żaden materiał wykończeniowy oprócz tynku nie zapewni nam pożądanego efektu tak szybko i z tak małym nakładem środków finansowych. Trzeba jednak pamiętać, że tynk nie jest najtrwalszym materiałem elewacyjnym. Co pewien czas trzeba go czyścić, odnawiać lub nawet wymieniać.

Naturalnie drewno

Każdy się zgodzi, że drewniana elewacja odznacza się niepowtarzalnym urokiem, ciepłem i naturalnością. Świetnie prezentuje się w połączeniu z kamieniem, jako element tradycyjnej architektury. Coraz częściej jednak można zobaczyć drewno na budynkach o stylistyce nowoczesnej. Idealnie komponuje się ono w połączeniu z materiałami nowoczesnymi, takimi jak metal czy szkło. Drewno na elewacji może występować w formie desek, półbali i belek. Najczęściej spotykaną formą są deski malowane na odpowiedni kolor, zazwyczaj nawiązujący do wystających drewnianych konstrukcji dachowych (podbitek, nadbitek, krokwi itp.). Drewnianymi elementami można całkowicie przykryć powierzchnię elewacji. Można je też łączyć z innymi materiałami (takimi jaktynk czy kamień) i wprowadzać jako elementdekoracyjny, np. pomiędzy dwoma otworami okiennymi lub drzwiowymi, jako przedłużenie konstrukcji balkonu czy jako wizualne odcięcie poszczególnych kondygnacji budynku. Koszt realizacji elewacji drewnianej jest stosunkowo wysoki. Obróbka desek lub drewna w innej postaci wymaga dużego nakładu pracy, energii oraz dodatkowych materiałów (np. do jego impregnacji). Elewację drewnianą montuje się na specjalnie przygotowanym ruszcie, a poszczególne elementy muszą być przycięte i przygotowane w odpowiedni sposób.

Klinkier zawsze na czasie

Kolejnym ze sposobów na estetyczne wykończenie elewacji jest zastosowanie okładziny klinkierowej. Klinkier może występować w postaci przyklejanych na styropian klepek imitujących cegłę lub jako cegła klinkierowa stanowiąca zewnętrzną, elewacyjną warstwę w ścianie. Kolorystyka klinkieru pozostaje w gamie naturalnych odcieni ceramicznych: od bladych żółci, przez czerwień, aż po brązy i szarości. Technologie produkcji umożliwiają tworzenie kolorów stonowanych, od jaśniejszych po zupełnie ciemne. Tonowana barwa klinkieru tworzy regularną strukturę o mieniącej się kolorystyce — tego typu wykończenie z pewnością nigdy się nie znudzi.
Dodatkowymi i chyba najważniejszymi zaletami klinkieru są trwałość i łatwość eksploatacji. Po wstępnej impregnacji powierzchni nie wymaga on już żadnej pielęgnacji: odnawiania lub czyszczenia, a wymiana będzie potrzebna tylko w przypadku mechanicznego pęknięcia czy uszkodzenia powierzchni. Urok klinkieru może służyć domownikom przez wiele pokoleń. Trzeba zdawać sobie sprawę z tego, że klinkier nie jest rozwiązaniem tanim. Jeżeli chcemy zrealizować nasz budynek ze ścianą trójwarstwową, musimy liczyć się z dużymi kosztami postawienia dodatkowego murku na całej powierzchni elewacji. Wiąże się to z pracochłonnymi robotami murowymi i wysokim kosztem samych cegieł klinkierowych. W przypadku elewacji w postaci płytek klinkierowych na cenę, oprócz samego materiału, składa się koszt precyzyjnego ułożenia i przyklejenia w odpowiednich odległościach poszczególnych klepek na całej powierzchni elewacji. Ze względu na dość ciężki wizualnie efekt wykończenia klinkierem najczęściej stosuje sięgo na cokołach i po zewnętrznych stronach ścian piwnicznych i fundamentowych — budynek zyskuje wówczas solidny charakter. Klinkier idealnie nadaje się na wykończenia wystających elementów konstrukcyjnych budynku (np. balkonów, nadproży, parapetów zewnętrznych, schodów, kolumn itp.). Pasuje zarówno do tradycyjnej jak i nowoczesnej architektury budynków.

Urok i trwałość kamienia

Zdecydowanie najbardziej naturalnym materiałem wykończeniowym, nadającym się na elewacje jest kamień. Może on występować w formie naturalnych, nieregularnych form skalnych lub precyzyjnie ciętych i dokładnie szlifowanych płyt elewacyjnych. Formy nieregularne stosuje się na całej powierzchni elewacji. Jest to materiał ciężki, nie tylko pod względem wizualnym, ale również pod względem konstrukcyjnym. Idealnie sprawdza się w dolnych częściach budynku (na cokołach i ścianach piwnicznych) lub na innych wystających częściach konstrukcyjnych (np. na schodach i kolumnach). Płyty szlifowane (np. marmurowe) można stosować na całej powierzchni elewacji. Atrakcyjny efekt wizualny osiągany jest dzięki kolorystyce oraz niepowtarzalnym formom poszczególnych warstw skały, a całość powierzchni nie robi wówczas wrażenia ciężkości. Sam materiał jednak w istocie jest bardzo ciężki, dlatego więc okładzinę kamienną z płyt należy zaplanować już na etapie projektu, uwzględniającw obliczeniach konstrukcyjnych ciężar elewacji. Jeżeli chcemy okładzinę kamienną zastosować w istniejącym już budynku, warto zasięgnąć opinii konstruktora, który określi wytrzymałość podłoża, na którym chcemy montować płyty. Kamień nie ma sobie równych pod względem trwałości i wytrzymałości. Nie tylko nie wymaga żadnych zabiegów pielęgnacyjnych, ale jest również odporny na uszkodzenia mechaniczne podczas typowej eksploatacji. Trzeba jednak pamiętać o zróżnicowanej odporności materiałów na czynniki korozyjne. Kamień jest najdroższym z materiałów elewacyjnych. Jego zastosowanie wymaga specjalistycznych narzędzi obróbczych, klejów i spoiw oraz specjalistycznej techniki montażu. Nie zaleca się go do małych domów, w których zbliżony efekt można uzyskać przy pomocy o wiele tańszych mas chemicznych (stiuków) lub imitacji betonowych. Przy odpowiednim zabarwieniu masy betonowej tworzywo może z powodzeniem udawać naturalny kamień. Efekt naturalności tworzywa mogą wzmocnić dodatki o gruboziarnistej strukturze oraz łupane krawędzie i boki gotowych bloczków. Elementy betonowe stosuje się najczęściej na fragmencie] elewacji jako element dekoracyjny (np. cokoły, filary itp.). Możliwości formowania elewacyjnych kształtów betonowych są wręcz nieograniczone, dzięki czemu można uzyskać nietypowe formy. Zazwyczaj mocuje się je na zaprawie, ale pomocne są również wzajemnie się zazębiające, które układa się na łatach w podobny sposób jak dachówki.

Gotowa elewacja z tworzyw sztucznych

Tworzywa sztuczne na elewacji to pomysł stosunkowo nowy. Wśród tego typu rozwiązań króluje siding, który występuje w formie podłużnych paneli, montowanych na elewacji pionowo lub poziomo. Nie jest tak popularnym rozwiązaniem jak tynk, lecz na jego sukces z pewnością wpływają niska cena oraz łatwość montażu, eksploatacji i utrzymania w czystości. Tworzywo to można otrzymać w wielu kolorach i kształtach. Uzupełnieniem elementów podstawowych mogą być listwy i kształtki wykończeniowe. Oprócz podłużnych listew sidingu narynku dostępne są również płytki, formydekoracyjne i inne materiały, montowane (na sucho) na ruszcie stalowym lub drewnianym. Niektóre z nich posiadają dodatkową warstwę dekoracyjną (np. z granulatu mineralnego), która po montażu może idealnie imitować tynk. Dzięki fabrycznej obróbce technologicznej i kontrolowanemu procesowi nakładania na elementy elewacji gotowej warstwa ta jest trwalsza od materiałów nakładanych na miejscu budowy. Mimo wszystko nie zaleca się stosowania tworzyw sztucznych na elewację domów stylowych, takich jak dworki czy zabytkowe wille. Również zabudowa drewniana może się kłócić z widocznym gołym okiem plastikiem. Elementy elewacji z tworzyw sztucznych o wiele bardziej pożądane są przy architekturze nowoczesnej, będą się idealnie komponować ze szkłem i metalem. Elewacje z tworzyw sztucznych stanowią także wspaniały pomysł na wykończenie lub odnowienie elewacji budynków o prostej i niczym niewyróżniającej się architekturze (np. pawilony i budynki gospodarcze). Niezależnie od tego, na jakie rozwiązanie i jaki materiał się zdecydujemy, decyzję o wykończeniu elewacji powinniśmy podejmować z rozwagą. Uwzględnijmy wpływ otoczenia, dokładnie przeanalizujmy architekturę budynku, zasięgnijmy opinii sąsiadów oraz specjalistów. Pomoże nam to w stworzeniu projektu, który przez długie lata będzie atrakcyjny i — co najważniejsze — satysfakcjonujący dla domowników.

Dawid Tamás